Sự nóng lên toàn cầu đang diễn tiến nguy hiểm hầu như ngoài tầm kiểm soát, một ủy ban khí hậu của Liên Hợp Quốc cho biết trong một báo cáo mang tính bước ngoặt hôm thứ Hai, 9/8, cảnh báo thế giới chắc chắn sẽ phải đối mặt với những gián đoạn do khí hậu hơn nữa trong nhiều thập kỷ, nếu không phải là nhiều thế kỷ tới.

Báo cáo từ các nhà khoa học thuộc Ủy Ban Liên Chính Phủ về Biến Đổi Khí Hậu (IPCC) cho biết con người "rõ ràng" phải chịu trách nhiệm. Hành động nhanh chóng để giảm phát thải khí nhà kính có thể hạn chế một số tác động, nhưng những tác động khác hiện đã chắc chắn.

Những đợt nắng nóng chết người, những trận cuồng phong khổng lồ và các hiện tượng thời tiết cực đoan khác đã và đang xảy ra sẽ chỉ trở nên nghiêm trọng hơn.

Chỉ riêng hôm thứ Hai đã đã có 500.000ha rừng bị cháy ở California, trong khi ở Venice, khách du lịch phải lội qua vùng nước sâu đến mắt cá chân ở Quảng trường St. Mark.

Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres mô tả báo cáo này là "mã đỏ cho nhân loại".

“Chuông báo động đang vang lên. Báo cáo này phải gióng lên hồi chuông báo tử đối với than đá và nhiên liệu hóa thạch, trước khi chúng hủy diệt hành tinh của chúng ta," ông nói trong một tuyên bố.

Nhà hoạt động môi trường Greta Thunberg đã kêu gọi công chúng và truyền thông gây áp lực "lớn" lên các chính phủ để hành động.

Trong ba tháng nữa, hội nghị khí hậu COP26 của Liên Hợp Quốc ở Glasgow, Scotland, sẽ cố gắng vận động các quốc gia trên thế giới hành động vì khí hậu kiên quyết hơn, và cả tiền bạc đi kèm.

Dựa trên hơn 14,000 nghiên cứu khoa học, báo cáo của IPCC đưa ra bức tranh toàn cảnh và chi tiết nhất về việc biến đổi khí hậu đang thay đổi thế giới tự nhiên như thế nào - và những gì có thể còn ở phía trước.

Báo cáo cho biết trừ khi hành động ngay lập tức, nhanh chóng và với quy mô lớn để giảm lượng khí thải, nhiệt độ trung bình toàn cầu có khả năng đạt hoặc vượt ngưỡng nóng lên 1.5 độ C (2.7 độ F) trong vòng 20 năm.

Các cam kết cắt giảm khí thải được đưa ra cho đến nay vẫn chưa đủ để bắt đầu giảm mức khí nhà kính - chủ yếu là carbon dioxide (CO2) do đốt nhiên liệu hóa thạch - tích tụ trong khí quyển.

'Hồi chuông cảnh tỉnh’

Các chính phủ và các nhà vận động đã phản ứng trước những phát hiện này với hồi chuông báo động này.

Thủ tướng Anh Boris Johnson cho biết ông hy vọng báo cáo sẽ là "lời cảnh tỉnh để thế giới hành động ngay bây giờ, trước khi chúng ta gặp nhau ở Glasgow."

Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã tweet hôm thứ Hai: "Chúng ta không thể chờ đợi để giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu. Các dấu hiệu không thể nhầm lẫn. Khoa học là không thể phủ nhận. Và cái giá của việc không hành động đang tiếp tục tăng lên."

Báo cáo cho biết khí thải "rõ ràng do hoạt động của con người gây ra" đã đẩy nhiệt độ trung bình toàn cầu lên 1.1 độ C so với mức trung bình thời kỳ tiền công nghiệp - và vốn đã có thể tăng thêm 0.5 độ C nữa nếu không có tác động kềm chế từ ô nhiễm trong khí quyển.

Điều đó có nghĩa là, ngay cả khi xã hội rời xa nhiên liệu hóa thạch, nhiệt độ sẽ lại bị đẩy lên do mất đi các chất ô nhiễm trong không khí đi kèm với chúng và hiện đang phản xạ một phần sức nóng của mặt trời.

Mức tăng 1.5 độ C thường được coi là ngưỡng cao nhất mà nhân loại có thể chịu được mà không phải chịu những biến động kinh tế và xã hội trên diện rộng.

Mức nóng lên 1.1 độ C được ghi nhận đã đủ để phóng thích những hiện tượng thời tiết thảm khốc. Năm nay, các đợt nắng nóng đã giết chết hàng trăm người ở Tây Bắc Thái Bình Dương và phá vỡ các kỷ lục trên khắp thế giới. Cháy rừng do nắng nóng và hạn hán đang quét sạch các thị trấn ở miền Tây Hoa Kỳ, giải phóng lượng khí thải carbon dioxide kỷ lục từ các khu rừng ở Siberia và khiến người Hy Lạp phải rời bỏ nhà cửa bằng phà.

Khí hậu ấm lên hơn nữa có thể có nghĩa là ở một số nơi, mọi người có thể chết chỉ vì đi ra ngoài.

“Chúng ta càng thúc ép hệ thống khí hậu ... khả năng chúng ta vượt qua các ngưỡng được dự báo càng lớn,” theo đồng tác giả của IPCC, Bob Kopp, một nhà khoa học khí hậu tại Đại học Rutgers.

Không thể đảo ngược

Một số thay đổi đã "chắc chắn." Lớp băng trên đất liền của Greenland "hầu như chắc chắn" sẽ tiếp tục tan chảy và nâng cao mực nước biển. Mực nước biển sẽ tiếp tục tăng trong nhiều thế kỷ tới khi các đại dương ấm lên và mở rộng ra.

“Hiện chúng ta quyết tâm giải quyết một số vấn đề trong biến đổi khí hậu, một vài trong số đó không thể đảo ngược trong hàng trăm đến hàng nghìn năm. Nhưng càng hạn chế sự nóng lên, chúng ta càng có thể tránh hoặc làm chậm lại những thay đổi đó," theo đồng tác giả của IPCC, Tamsin Edwards, nhà khoa học khí hậu tại Đại học King’s College London.

Nhưng theo báo cáo, ngay cả để làm chậm biến đổi khí hậu, thế giới không còn nhiều thời gian.

Nếu khí thải được cắt giảm trong thập kỷ tới, nhiệt độ trung bình vẫn có thể tăng 1.5 độ C đến năm 2040 và có thể là 1.6 độ C đến năm 2060 trước khi ổn định.

Và thay vào đó, nếu thế giới tiếp tục theo quỹ đạo hiện tại, thì mức nhiệt tăng có thể là 2.0 độ C đến năm 2060 và 2.7 độ C đến cuối thế kỷ này.

Trái đất đã không nóng ln như thế từ Kỷ Pliocene khoảng 3 triệu năm trước - khi tổ tiên đầu tiên của loài người xuất hiện, và các đại dương từng cao hơn 25m so với ngày nay.

Tình hình có thể trở nên tồi tệ hơn, nếu sự ấm lên kích hoạt các vòng phản hồi giải phóng nhiều khí thải carbon làm khí hậu nóng lên - như băng vĩnh cửu Bắc cực tan chảy hoặc các khu rừng trên toàn cầu lụi tàn.

Theo các kịch bản mức phát thải cao này, Trái đất có thể nóng lên với nhiệt độ cao hơn 4.4 độ C so với mức trung bình thời kỳ tiền công nghiệp vào hai thập kỷ cuối của thế kỷ này.