Cuộc chiến chống Covid-19 đang thay đổi, làm rõ hơn sự chia rẽ ngày càng sâu sắc giữa những quốc gia có vũ khí để chống virus và những quốc gia tay không.

Khi lo ngại về biến thể Delta rất dễ lây lan gia tăng, các quốc gia giàu có đang siết chặt kho vũ khí vaccine, trong khi những người tuyệt vọng ở những nơi khác trên thế giới đang chết vì thiếu vaccine.

Căng thẳng bên bờ vực của một làn sóng nhiễm virus corona đáng sợ mới, Hoa Kỳ và châu Âu đang triển khai một loạt các biện pháp khuyến khích tiền tệ và quy định để thuyết phục những người e ngại vaccine đi tiêm chủng, và họ đang chuẩn bị để phân phối các mũi tiêm tăng cường cho các nhóm dễ bị tổn thương.

Các quan chức ở Mỹ và Liên minh châu Âu đã theo dõi Vương quốc Anh, nơi chính phủ đã bị chỉ trích vào tháng trước do dỡ bỏ gần như tất cả các hạn chế về virus corona ở Anh. Các nhà phê bình mô tả động thái này là một "thử nghiệm nguy hiểm và phi đạo đức", ngay khi đất nước đang ở trong giai đoạn các ca nhiễm do biến thể Delta gia tăng đáng sợ. Hiện các ca bệnh dường như đang giảm xuống, làm dấy lên câu hỏi về việc liệu tỷ lệ dân số được tiêm chủng cao của Anh có thể sắp đạt được một loại miễn dịch cộng đồng nào đó hay không, nhưng các nhà dịch tễ học nói vẫn còn quá sớm để xác định.

Trong khi đó, trên khắp thế giới, hàng trăm triệu người vẫn đang chờ đợi để được tiêm liều vaccine virus corona đầu tiên và viễn cảnh về khả năng miễn dịch trên diện rộng như một giấc mơ viển vông.

Châu Phi và Đông Nam Á, nơi có tỷ lệ tiêm vaccine thấp, đang chứng kiến những đợt bùng phát virus corona tồi tệ nhất. Các nhà chức trách đang phải đối mặt với một vấn đề cấp bách và dường như không thể vượt qua: Làm thế nào để giảm tử vong mà không có vaccine, và giảm tử vong ở những người không còn có thể ở nhà.

Các cơ quan quốc tế, các tổ chức cứu trợ nhân đạo, các chuyên gia về bệnh truyền nhiễm và các nhà đạo đức học đều cảnh báo các quốc gia không nên hướng đến các mũi tiêm tăng cường cho đến khi có thêm dữ liệu về việc chúng có cần thiết hay không, kêu gọi các chính phủ dư thừa vaccine  thay vào đó tặng cho các quốc gia nghèo hơn đang gặp khó khăn về nguồn cung vaccine và các đợt bùng phát gia tăng. Nhưng biến thể Delta đã thay đổi tính toán đó đối với các quan chức ở Hoa Kỳ và EU, những người đang cố gắng ngăn chặn một làn sóng lây nhiễm mùa đông khác của virus và tránh nhiệm vụ khó khăn tái áp đặt các phong tỏa.

Hôm thứ Tư, Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus đã kêu gọi tạm dừng tiêm vaccine tăng cường cho đến ít nhất là cuối tháng Chín, với mục tiêu 10% dân số của mỗi quốc gia được tiêm chủng vào thời điểm đó.

"Tôi hiểu mối quan tâm của tất cả các chính phủ trong việc bảo vệ người dân của họ trước biến thể Delta. Nhưng chúng ta không thể chấp nhận các quốc gia đã sử dụng hầu hết nguồn vaccine toàn cầu lại sử dụng nhiều hơn nữa, trong khi những người dễ bị tổn thương nhất trên thế giới vẫn không được bảo vệ", ông Tedros nói.

Theo WHO, các nước thu nhập cao đã tiêm gần 100 liều cho mỗi 100 người, trong khi các nước thu nhập thấp chỉ có thể tiêm 1.5 mũi cho mỗi 100 người do thiếu nguồn cung.

"Chúng ta cần khẩn cấp đảo ngược điều này, từ phần lớn vaccine được đưa đến các nước thu nhập cao, sang phần lớn vaccine được đưa đến các nước thu nhập thấp", ông Tedros nói, đồng thời kêu gọi các nhà lãnh đạo từ Nhóm 20, trong đó có Mỹ và EU, làm nhiều hơn nữa để cải thiện khả năng tiếp cận vaccine trên toàn cầu.

Đức và Pháp đã bỏ qua lời kêu gọi, nói rằng họ sẽ thúc đẩy các kế hoạch tiêm tăng cường cho những người dễ bị tổn thương trong khi vẫn đồng thời thực hiện các cam kết từ thiện của mình, nhưng không rõ liệu họ, hoặc bất kỳ quốc gia nào khác, có năng lực hoặc ý chí để thực hiện cả hai.

Andrea Taylor, trợ lý giám đốc chương trình tại Trung tâm Đổi mới Y tế Toàn cầu của Đại học Duke, cho rằng ưu tiên tiêm vaccine tăng cường thay vì chấm dứt sự lây nhiễm toàn cầu sẽ đặt mọi người, kể cả những người ở các nước có thu nhập cao, vào tình thế nguy hiểm hơn.

"Nếu những quốc gia như Đức, Mỹ, Anh chọn triển khai các mũi tiêm nhắc lại trước khi chúng ta đảm bảo rằng tất cả các cộng đồng trên toàn thế giới đều được tiếp cận với hai liều vaccine đầu tiên, chúng ta không thực sự giải quyết được vấn đề...,” theo Taylor, người dẫn đầu nghiên cứu về việc phân phối vaccine toàn cầu tại Duke.

"Như chúng ta đã thấy ở Nam Á, khi sự lây nhiễm không được kiểm soát và biến thể Delta thực sự bùng nổ, không có bất cứ điều gì ngăn chặn điều đó xảy ra ngay lúc này trên lục địa Châu Phi. Và vì vậy, rất có thể chúng ta sẽ ở trong tình huống có nhiều biến thể nguy hiểm hơn, dễ lây lan hơn, dễ truyền nhiễm hơn từ sự lây lan chúng ta đang thấy ở châu Phi. "

Trong số bốn khu vực chính sản xuất vaccine với quy mô lớn - Mỹ, EU, Ấn Độ và Trung Quốc - EU xuất khẩu ít nhất và đó là ngay cả sau khi Ấn Độ ngừng xuất khẩu vì làn sóng lây nhiễm biến thể Delta chết người, bà Taylor nói.

Dù EU đã đưa ra những cam kết lớn, nhưng rất khó để theo dõi các khoản quyên góp. Ngay cả phó chủ tịch Ủy ban châu Âu cũng cho biết khối này sắp thiếu 200 triệu liều thuốc họ hứa sẽ cung cấp vào cuối năm nay.

"Có, nhưng khi nào?" Josep Borrell đã nói với các sinh viên trong một lớp đại học ở Tây Ban Nha khi thảo luận về cam kết vaccine của EU, theo Politico Europe. "Vấn đề không chỉ là cam kết mà là hiệu quả."

Người phát ngôn của ủy ban cho biết tính đến ngày 2/8, EU đã quyên góp 7.1 triệu liều cho các quốc gia đối tác, trong đó có 1.59 triệu liều thông qua COVAX, chương trình chia sẻ vaccine do WHO đứng đầu. "Chúng tôi tin tưởng các quốc gia thành viên sẽ nỗ lực hết sức để đạt được cam kết 200 triệu liều," người phát ngôn nói thêm, đồng thời chuyển hướng thực hiện lời hứa đó sang từng quốc gia trong số 27 quốc gia trong khối.

Tuần trước, Ngoại trưởng Anh Dominic Raab thông báo nước này sẽ bắt đầu cung cấp 9 triệu vaccine trên khắp thế giới – những liều vaccine đầu tiên trong số 100 triệu liệu Thủ tướng Boris Johnson đã hứa chia sẻ tại hội nghị thượng đỉnh G7 tháng trước ở Cornwall, Anh.

Dù Mỹ vẫn chưa công bố chương trình tiêm chủng tăng cường, Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki dường như từ chối lời kêu gọi của WHO, nói với các phóng viên hôm thứ Tư: "Chúng tôi chắc chắn cảm thấy rằng đó là một lựa chọn sai lầm và chúng tôi có thể làm cả hai." Chính quyền của Tổng thống Joe Biden tuần trước đã kỷ niệm việc vận chuyển hơn 110 triệu liều vaccine virus corona ra nước ngoài - hầu hết được chia sẻ thông qua COVAX - nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác.

Tuy nhiên, chỉ là muối bỏ biển so với 11 tỷ liều theo WHO là cần thiết để chấm dứt đại dịch. Cho đến nay, COVAX đã vận chuyển 188.1 triệu liều đến 138 quốc gia, theo dữ liệu từ cơ quan nhi đồng LHQ UNICEF.

WHO và các cơ quan y tế công khác cho rằng không ai an toàn cho đến khi mọi người đều an toàn vì virus corona lưu hành càng lâu mà không được kiểm soát, thì khả năng xuất hiện các biến thể mới càng lớn - có khả năng là một biến thể kháng vaccine - và kéo dài mối đe dọa đối với thế giới. Mặc dù vậy, phương Tây vẫn tiếp tục tập trung vào "cuộc chạy đua vaccine" và coi việc kết thúc đại dịch là một vấn đề trong nước, thay vì quốc tế.

Mỹ và EU tuần trước có đến 70% người lớn được tiêm ít nhất một liều. Ngược lại, chưa đến 4% người dân ở châu Phi đã được tiêm chủng một phần - khoảng 50 triệu người trong dân số hơn 1.3 tỷ người.

"Hoàn toàn vô lý khi tại thời điểm này trong đại dịch, việc một máy bay chở vaccine hạ cánh ở châu Phi lại là một tin sốt dẻo. Tôi nghĩ chỉ riêng điều này cũng cho thấy những bất bình đẳng chúng ta đang chống lại ở đây,” theo Taylor, nhà nghiên cứu của Duke.  

Nguồn cấp quyên góp nhỏ giọt cho châu Phi đang bắt đầu tăng lên sau khi các chuyến hàng từng bị chậm lại gần như dừng lại. Các quan chức của Liên minh châu Phi hôm thứ Năm cho biết họ đã bắt đầu nhận được những lô hàng vaccine  Johnson & Johnson tiêm một mũi đầu tiên, nhưng nhu cầu vẫn vượt xa nguồn cung. Trong tháng trước, khi số người chết trên khắp lục địa tăng 80%, các nhà lãnh đạo châu Phi trước đây không chỉ trích công khai đã bắt đầu lên tiếng.

Trong tháng Bảy, trong khi các thành phố trên khắp châu Âu tổ chức các trận đấu của Giải vô địch bóng đá châu Âu trước hàng nghìn người hâm mộ, John Nkengasong, giám đốc CDC của châu Phi, đã chỉ trích EU và các nước khác về chủ nghĩa dân tộc vaccine: "Châu Âu đã tiêm vaccine cho một bộ phận lớn dân số của mình, và cuộc sống của Hoa Kỳ đang trở lại bình thường. Giải vô địch bóng đá châu Âu đang diễn ra ... Bạn có thể thấy các sân vận động đầy những người trẻ tuổi hò hét và ôm nhau ... Chúng tôi không thể làm điều đó ở châu Phi," ông nói trong một cuộc phỏng vấn với Associated Press.

Tuần trước, Tổng thống Kenya Uhuru Kenyatta đã tham gia các kêu gọi từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với công nghệ vaccine - một phần của các cuộc đàm phán đang diễn ra tại Tổ chức Thương mại Thế giới. Ông nói dù quốc gia của ông có tiền để mua thuốc tiêm chủng, nhưng họ không thể tiếp cận chúng bởi các nước giàu hơn đã dự trữ rất nhiều. "Chúng tôi lấy những vaccine này từ đâu, làm thế nào chúng tôi có thể bảo vệ người dân của mình? Có một cuộc chiến ngoài kia."

Không có gì ngạc nhiên khi "cuộc chiến đã thay đổi" với biến thể Delta - theo một tài liệu nội bộ của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ rò rỉ vào tuần trước - các nước giàu hơn đang quay đầu để bảo vệ chính mình. Nhưng bằng cách tập trung vào các biện pháp cà rốt và cây gậy để nhiều người tiêm chủng hơn, Mỹ và EU sẽ không ngăn được virus tiếp tục lây lan sang các nơi khác, các chuyên gia cảnh báo.

Trong tháng qua, các quan chức Hoa Kỳ đã cố gắng khuyến khích những người Mỹ còn e ngại tiêm vaccine  thông qua một loạt các biện pháp khuyến khích - từ súng ống đến các chuyến đi Uber miễn phí và tiền mặt. Tuy nhiên, sau khi không may mắn lắm, họ bắt đầu triển khai nhiều biện pháp cưỡng chế hơn để tiêm chùng. Tổng thống Biden gần đây đã yêu cầu tất cả các nhân viên và nhà thầu liên bang phải tiêm vaccine chống Covid-19, hoặc tuân theo các biện pháp kiểm tra và giảm thiểu nguy cơ thường xuyên. Thông báo được đưa ra sau khi Bộ Cựu chiến binh Hoa Kỳ trở thành cơ quan liên bang đầu tiên, California là bang đầu tiên và New York là thành phố lớn đầu tiên công bố các yêu cầu chứng nhận vaccine đối với các công nhân.

Cùng lúc, một số chính phủ châu Âu, trong đó có Pháp, Đức và Hy Lạp, bắt đầu triển khai các yêu cầu của riêng họ và với một số thành công - việc công bố thẻ vaccine của Pháp cho phép vào các viện bảo tàng, nhà hát, quán cà phê và các địa điểm khác đã khiến việc đặt tiêm chủng tăng lên mức kỷ lục, làm dấy lên hy vọng việc thay đổi thái độ là có thể.

Mặc dù vậy, tỷ lệ tiêm chủng và mức độ do dự vẫn rất khác nhau giữa các nước Châu Âu – cũng như ở các bang của Hoa Kỳ.

Đối với Maureen Kelley, một thành viên của ủy ban đạo đức của WHO đối với nghiên cứu Covid-19, ý tưởng Hoa Kỳ sẽ phải đưa ra các biện pháp khuyến khích để thuyết phục người dân tiêm vaccine thật ghê tởm, trong khi mọi người đang rất muốn tiêm ở những nơi khác.

"Hãy nghĩ rằng cuộc chiến ở Mỹ là chống lại sự do dự tiêm vaccine ... có điều gì đó thực sự tồi tệ khi có những nhân viên y tế không thể tiếp cận với những mũi tiêm vaccine  đầu tiên và đang chăm sóc bệnh nhân Covid" ở các nước nghèo hơn, bà Kelley nói.

Theo bà Kelley, nếu các quốc gia giàu có hơn với lượng vaccine dồi dào không bị thuyết phục chia sẻ nhiều hơn bởi các lý lẽ đạo đức về công bằng và bình đẳng, hy vọng họ có thể bị thuyết phục bởi mối đe dọa từ các biến thể trong tương lai đang hiện ra bên ngoài biên giới của họ.

"Đó là sự thiếu hiểu biết cố ý khi nghĩ rằng virus sẽ không quay trở lại để ám ảnh các nước giàu có", bà nói.