Các nhà máy lọc dầu độc lập của Trung Quốc nổi lên trên thị trường dầu quốc tế chỉ vài năm trước và đưa nước này vượt qua Hoa Kỳ trở thành nước mua dầu thô số một thế giới. Ngày nay, một thế hệ mới các công ty đang xây dựng những nhà máy lớn nhất toàn cầu đe dọa làm lu mờ họ.

Những hãng xử lý dầu ban đầu, được biết với tên “teapot”, tập họp cùng nhau ở tỉnh Sơn Đông, khai thác những nhà máy lọc dầu tương đối nhỏ, sản xuất các loại nhiên liệu như xăng và dầu diesel. Ngược lại, những gã khổng lồ đang nổi lên, được chính quyền khu vực tại Chiết Giang và Liêu Ning ủng hộ, sẽ tập trung sản xuất hóa dầu – các khối cơ bản để sản xuất mọi thứ từ quần áo thể thao đến lon soda và nhân vật Star Wars.

Tại Hội thảo Dầu mỏ châu Á Thái Bình Dương ở Singapore vào tuần trước, một trong những cuộc hội họp lớn nhất trong ngành, các thương gia và điều hành công ty đều suy đoán về những nhà máy lọc dầu khổng lồ của Trung Quốc sẽ làm rung chuyển các thị trường dầu trên thế giới như thế nào như những nhà máy nhỏ hơn đã từng làm. Saudi Arabia, nước sản xuất lớn nhất của OPEC, đã phá vỡ truyền thống để bán một loạt hàng thử cho một trong những teapot này, và những hãng giao dịch dầu hàng đầu thế giới như Trafigura Group cũng muốn cung cấp hàng cho các công ty này. Các nhà máy lọc dầu này cũng mua dầu thô Mỹ.

Hiệu ứng ‘Teapot’

Nhập khẩu dầu thô tăng mạnh do các nhà máy lọc dầu tư nhân đẩy mạnh hoạt động

Tuy nhiên, mọi việc không phải đều suôn sẻ đối với các công ty Sơn Đông. Họ bị cản trở bởi những vấn đề cơ sở hạ tầng, chịu sự giám sát của sở thuế vụ Trung Quốc, bị từ chối chấp giấy phép xuất khẩu nhiên liệu và đang đối mặt với cạnh tranh ngày càng gia tăng từ những gã khổng lổ thuộc sở hữu nhà nước. Khi những nhà máy mới đầu tiên dự kiến ra mắt vào năm 2018, họ trở nên rất thận trọng.

“Các hãng lọc dầu độc lập ở Sơn Đông nghĩ họ chính là những con sói, cùng với những con cọp là các nhà máy dầu quốc gia,” theo Zhang Liucheng, phó chủ tịch Dongming Petrochemical Group, một trong những hãng lọc dầu ‘teapot” lớn nhất. “Tuy nhiên, khi những hãng độc lập lớn hơn nổi lên và sẽ sớm đưa sản lượng mới vào, họ sẽ trở thành những con sói, trong khi những con hỗ vẫn còn đó và chúng ta sẽ trở thành lũ cừu.”

Đảo Chu Sơn

Một trong những nhà máy phiên bản 2.0 là nhà máy lọc dầu 24 tỷ USD trên đảo Chu Sơn ở tỉnh Chiết Giang, dự kiến sẽ tinh luyện 20 triệu m3 tấn mỗi năm (khoảng 400,000 thùng/ngày) khi hoàn thành vào năm 2018.

Hãng khai thác cơ sở này, Rongsheng Petrochemical Co., có kế hoạch tăng gấp đôi sản lượng vào năm 2020, một động thái sẽ khiến cơ sơ này lớn hơn cả nhà máy lọc dầu Singapore của người khổng lồ Royal Dutch Shell Plc, nhà máy lớn nhất của công ty, cũng như nhà máy lọc dầu tại Baytown ở Texas của Exxon Mobil Corp.’s. Nơi này cũng sẽ cạnh tranh với những nhà máy lọc dầu do Reliance Industries Ltd. của Ấn Độ và SK Innovation Co. của Hàn Quốc khai thác.

Với công suất tối đa, phức hợp khổng lồ này sẽ có thể sản xuất 10.4 triệu tấn các hợp chất thơm trong đó có paraxylene và 2.8 triệu tấn ethylene. Xăng sản xuất tại nhà máy sẽ được bán tại các trạm bơm do Zhejiang Petroleum Co., một đơn vị của Rongsheng, khai thác.

Hangki Group, một người khổng lồ hóa dầu Trung Quốc khác, đang lên kế hoạch cho một cơ sở hướng mục tiêu tinh luyện 20 triệu tấn ở thành phố Đại Liên phía bắc Trung Quốc thuộc tỉnh Liêu Ninh. Theo một tuyên bố trên website của công ty, kế hoạch được nhà hoạch định kinh tế Trung Quốc ủng hộ.

Hậu cần vận chuyển

Khi dầu thô được các ‘teapot” tại Sơn Đông nhập khẩu bị cản trở bởi những khó khăn về vận chuyển và hậu cần do cảng cạn và thiếu hạ tầng đường ống khiến tàu bị ùn ứ, những công ty mới lại có lợi thế tiếp cận được những cảng biển nước sâu. Điều này sẽ giúp họ giảm chi phí hàng hóa nhờ vận chuyển hàng trên những con tàu lớn hơn.

“Thị trường đang theo dõi chặt chẽ Rongsheng và Hengli vì họ có thể dùng tàu lớn hơn. Điều này có nghĩa cung cấp dầu thô tuyến dài có thể quan trọng hơn ngoài dầu trong khu vực,” theo Nevyn Nah, một nhà phân tích tại Singpore thuộc hãng tư vấn ngành Energy Aspects Ltd. “Những đơn vị này xuất hiện trong thời điểm những nhà máy lọc dầu khác như Jazan của Saudi Arabia, Rapicd của Malaysia và Hengyi của Brunei sắp hoàn thành, bổ sung thêm vào danh sách những nhà máy lọc dầu mới chúng ta sẽ thấy trong năm 2019.”

Rongsheng có kế hoạch nhập khẩu nguyên liệu dầu thô qua các bến chuyên dụng có khả năng tiếp nhận tàu thuộc nhóm tàu chở dầu rất lớn (VLCC) hoặc lớn hơn, trong khi khu cảng của Hengli sẽ có khả năng tiếp nhận các tàu VLCC. Khả năng tiếp nhận tàu chở dầu lớn hơn sẽ giúp việc mua dầu dễ dàng và rẻ hơn từ những nguồn dầu xa xôi như Trung Đông, châu Âu hay châu Mỹ.

Một số đơn vị Sơn Đông đang nỗ lực làm tương tự do các cảng chỉ có thể tiếp nhận tàu nhỏ hơn. Dongming đang lên kế hoạch cho một khu cảng tiếp nhận lớn hơn tại cảng Lam Sơn.

Liên minh lọc dầu

Để chiến đấu tốt hơn với những gã khổng lồ thuộc sở hữu nhà nước và những đối thủ tư nhân sắp nổi lên, một số nhà sản xuất ở Sơn Đông đã hợp thành một liên doanh trị giá 5 tỷ USD với sự hỗ trợ của chính quyền tỉnh, theo ông Zhang của Dongming. Họ cũng sẽ tìm một giấy phép xuất khẩu nhiên liệu vốn khá khó kiếm trong năm 2017, ông Zhang cho biết trong một cuộc phỏng vấn tại hội nghị APPEC do S&P Global Paltts tổ chức.

Dù Tập đoàn này có vốn đăng ký ban đầu 33.19 tỷ yuan, theo ông Zhang, liên doanh hướng đến tập hợp thêm các hãng lọc dầu tư nhân, hướng mục tiêu tổng vốn đăng ký đạt 90 tỷ yuan. Công suất xử lý của họ cuối cùng sẽ đạt khoảng 100 triệu tấn mỗi năm hay khoảng 2 triệu thùng/ngày.