Hành động trừng phạt tài chính ban đầu của phương Tây đối với Nga đã không thể ngăn Tổng thống Vladimir Putin phát động một cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine. Giờ đây, Hoa Kỳ thông báo một vòng trừng phạt khác nhằm siết chặt các ngân hàng Nga và "các tỷ phú tham nhũng".

Nhưng một số chuyên gia cho rằng những biện pháp đó, cho đến nay không nhắm vào chính Putin, ngày càng trở nên dễ dàng né tránh, một phần nhờ việc gia tăng áp dụng tiền điện tử ở Nga.

Các biện pháp trừng phạt của Hoa Kỳ và EU chủ yếu dựa vào các ngân hàng để thực thi các quy tắc. Nếu một doanh nghiệp hoặc cá nhân bị trừng phạt muốn thực hiện một giao dịch bằng các loại tiền tệ truyền thống như dollar hoặc euro, ngân hàng có trách nhiệm đánh dấu và chặn các giao dịch đó.

Nhưng các loại tiền kỹ thuật số hoạt động bên ngoài phạm vi giao dịch ngân hàng toàn cầu tiêu chuẩn, với các giao dịch được ghi lại trên một sổ cái công khai được gọi là blockchain.

“Nếu người Nga quyết định - và họ đã làm điều này, tôi chắc chắn - tránh sử dụng bất kỳ loại tiền tệ nào khác ngoài tiền điện tử, họ có thể tránh được hầu như tất cả các lệnh trừng phạt một cách hiệu quả," theo Ross S. Delston, một chuyên gia về tuân thủ chống rửa tiền.

Bộ Tài chính Hoa Kỳ nhận thức rõ vấn đề này. Trong một báo cáo hồi tháng Mười, các quan chức cảnh báo các loại tiền kỹ thuật số "có khả năng làm giảm hiệu lực các lệnh trừng phạt của Mỹ" bằng cách cho phép các tác nhân xấu nắm giữ và chuyển tiền bên ngoài hệ thống tài chính truyền thống. "Chúng tôi lưu ý đến rủi ro rằng, nếu không được kiểm soát, các tài sản kỹ thuật số và hệ thống thanh toán này có thể gây hại đến hiệu lực của các lệnh trừng phạt."

Chỉ cần nhìn sang Đông Âu, một trong những nơi tỷ lệ khối lượng giao dịch tiền điện tử liên quan đến hoạt động tội phạm cao nhất, theo nghiên cứu của Chainalysis. Các trang web được sử dụng cho những giao dịch bất hợp pháp được gọi là thị trường darknet đã mang lại lượng tiền điện tử trị giá kỷ lục 1.7 tỷ USD trong năm 2020, phần lớn là Bitcoin.

Và gần như tất cả tăng trưởng của thị trường darknet trong năm đó là nhờ vào một thị trường chỉ nói tiếng Nga có tên Hydra. Hydra "cho đến nay là thị trường darknet lớn nhất trên thế giới, chiếm hơn 75% doanh thu thị trường darknet trên toàn thế giới trong năm 2020," Chainalysis cho biết trong một báo cáo hồi đầu tháng.

Tất nhiên, việc trốn tránh các lệnh trừng phạt không đơn giản chỉ là đổ tất cả các khoản tiền bằng dollar của mình vào Bitcoin. Thật khó mà mua bất cứ thứ gì bằng tiền điện tử, đặc biệt những thứ lớn, ông Delston nói.

Lấy ví dụ như thực phẩm trước đây Nga nhập khẩu.

"Liệu một nhà xuất khẩu thực phẩm ở đâu đó trên thế giới có chấp nhận tiền điện tử biến động hàng ngày - mọi thời điểm mỗi ngày - hay họ sẽ muốn đồng tiền dự trữ của thế giới, dollar Mỹ?"

Một vấn đề phức tạp nữa: thương mại dầu mỏ, chiếm một phần rất lớn của nền kinh tế Nga, được tính bằng USD. Theo ông Delston, để sử dụng tiền điện tử để mua bất cứ thứ gì, bạn phải đổi sang một loại tiền tệ do chính phủ phát hành, chẳng hạn như đồng dollar.

“Đây không phải là một giải pháp hoàn chỉnh cho các nhà tài phiệt Nga,” bởi vì Bitcoin và các loại tiền điện tử khác có thể được truy vết trên blockchain. Khó hơn, dù không phải là không thể, để rửa những khoản tiền đó vì blockchain.

Về lý thuyết, có những cách khác Nga có thể giảm thiểu ảnh hưởng của các lệnh trừng phạt bằng cách học từ Iran.

Giống như Nga, Iran là quốc gia xuất khẩu dầu mỏ và nước này vẫn đang chịu lệnh cấm vận kinh tế gần như hoàn toàn kéo dài hàng thập kỷ của Mỹ, trong đó có các lệnh cấm nhập khẩu và các lệnh trừng phạt đối với các tổ chức tài chính Iran.

Nhưng ngay cả khi là một quốc gia bị bài xích, Iran đã tìm được cách để tránh một số lệnh trừng phạt bằng cách chuyển sang khai thác Bitcoin, theo một báo cáo của hãng phân tích Elliptic.

Iran có lượng năng lượng dư thừa nước này không thể xuất khẩu, vì vậy họ sử dụng chúng để cung cấp năng lượng khai thác Bitcoin, vốn tiêu thụ lượng điện rất lớn nhưng lại trả cho những người khai thác bằng bằng Bitcoin.

“Quá trình khai thác chuyển đổi hiệu quả năng lượng thành tiền điện tử. Những người khai thác tại Iran được thanh toán trực tiếp bằng Bitcoin, sau đó chúng có thể được sử dụng để thanh toán cho hàng nhập khẩu" - điều Elliptic cho biết đã thịnh hành trong chính phủ Iran, theo Tom Robinson, đồng sáng lập của Elliptic.

Elliptic ước tính các công ty khai thác tại Iran chiếm khoảng 4.5% tổng hoạt động khai thác Bitcoin, với doanh thu hàng năm gần 1 tỷ USD.