Những nhà máy đông đúc ở các trung tâm sản xuất của châu Á dường như miễn nhiễm một cách kỳ lạ với virus corona khi virus này lan ra hầu hết thế giới hồi năm ngoái. Đến cuối năm 2020, Thailand và Việt Nam ghi nhận không đến 200 ca tử vong, Cambodia và Laos không ghi nhận bất kỳ ca tử vong nào.

Nhưng điều đó đã thay đổi vào mùa xuân này khi nhiều khu vực ở châu Á phải đối mặt với các đợt bùng phát Covid-19 dai dẳng, xâm nhập vào các nhà máy và các doanh nghiệp quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đe dọa làm gián đoạn dòng chảy thương mại quốc tế vốn đã căng thẳng.

Ca nhiễm gia tăng buộc các nhà máy sản xuất trên khắp khu vực - từ Thailand, Malaysia, Việt Nam và Cambodia đến Trung Quốc và Đài Loan - phải tạm dừng sản xuất trong khi hàng nghìn công nhân của họ được xét nghiệm và cách ly.

Covid lây lan ở những quốc gia từng được ca ngợi vì đã sớm thành công trong việc ngăn chặn virus làm lộ ra những lỗ hổng trong việc triển khai tiêm chủng, ảnh hưởng đến những người lao động nhập cư dễ bị tổn thương, những người làm việc nhiều giờ trong các khu nhà đóng kín để hỗ trợ gia đình ở quê nhà.

Các vụ bùng phát hàng loạt ở các doanh nghiệp lớn đang gây áp lực lên lực lượng lao động và làm căng thẳng nguồn cung, ngay khi nhu cầu đang tăng trên toàn thế giới.

Các cụm dịch Covid bùng phát trong ngành sản xuất và vận tải của châu Á khác hẳn với những gì đang diễn ra ở các nền kinh tế giàu có của phương Tây. Hoa Kỳ và châu Âu đang ăn mừng việc dần trở lại với cuộc sống hàng ngày, với nhiều người hân hoan tuyên bố đại dịch đã "kết thúc", ngay cả khi các quan chức y tế cảnh báo biến thể Delta truyền nhiễm có thể chứa đựng nguy cơ mới.

Hầu hết người Mỹ trưởng thành đã tiêm ít nhất một liều vaccine - và hàng chục nghìn mũi tiêm thậm chí sẽ bị lãng phí.

Các quốc gia giàu có đã liên kết với nhau để cung cấp thêm nguồn lực và vaccine cho những quốc gia nghèo hơn đang chống chọi với đợt bùng phát mới. Nhưng các chuyên gia y tế cảnh báo những nỗ lực này không đủ để tiêm chủng cho phần lớn dân số thế giới - cách duy nhất để thực sự chấm dứt đại dịch.

 “Trên khắp thế giới nhiều quốc gia hiện đang đối mặt ca nhiễm gia tăng và họ đang đối mặt với nó mà không có vaccine,” Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới Tedros Adhanom Ghebreyesus nói tại một cuộc họp báo G7 ở Vương quốc Anh vào tháng trước. "Chúng ta đang trong cuộc đua vì cuộc sống của chính mình, nhưng đó không phải là cuộc đua công bằng."

Công nhân nhập cư bị ảnh hưởng nặng nề

Trong gần như cả năm 2020, các ca nhiễm virus corona ở Thailand hiếm khi vượt quá con số chục ca mỗi ngày. Dù đất nước đã trải qua một đợt tăng nhẹ vào tháng Giêng và tháng Hai, nhưng đến tháng Ba, họ đã phần lớn kiềm chế được và giảm trở lại mức hai con số.

Sau đó, các ca bệnh bắt đầu tăng vào tháng Tư, bùng nổ thành một làn sóng lây nhiễm lớn thứ hai vượt qua đợt lây nhiễm đầu tiên với hàng nghìn ca mỗi ngày.

Một công nhân nhập cư 30 tuổi nhiễm virus ở Thailand cho biết anh ta được đưa vào một cơ sở cách ly tạm thời của chính phủ cùng với trẻ em và người già. Hơn 100 công nhân tại nhà máy của anh ở tỉnh Samut Prakan của nước này đã bị nhiễm bệnh trong đợt sóng mới nhất.

Người đàn ông - đến từ Myanmar và yêu cầu giấu tên vì sợ mất việc - cho biết cơ sở không có đủ thức ăn, nước uống và vật dụng y tế. Trong suốt thời gian đó, anh và những người lao động khác luôn lo lắng cho gia đình và sinh kế của họ, vì họ không thể làm việc hay kiếm tiền trong khu cách ly.

Đây là một trong số hàng nghìn người ở Thailand bị ảnh hưởng bởi các đợt bùng phát trong nhà máy, nơi Covid quét qua các ngành từ thủy sản, điện tử đến quần áo.

Công nhân có nhiều nguy cơ vì họ đứng rất gần nhau - chỉ cách nhau chưa đến hai bước chân - trên dây chuyền lắp ráp, theo Suthasinee Kaewleklai, giám đốc dự án tại Mạng lưới Quyền của Người lao động Di cư ở Thailand.

Bà nói: “Không có biện pháp thực sự nào để ngăn chặn sự lây lan dịch bệnh,” và nói thêm một số nhà máy đã“ lợi dụng” tình hình khi sa thải nhân viên một cách bất công hoặc đóng cửa nơi làm việc mà không bồi thường. Bà nói thêm một số công nhân đã yêu cầu người sử dụng lao động sắp xếp các cuộc xét nghiệm Covid nhưng điều đó đã không xảy ra.

Các ca nhiễm tràn lan: Theo đài truyền hình Thái PBS, một nhà máy sản xuất linh kiện máy tính Cal-Comp Electronics đã ghi nhận hơn 2,100 trường hợp dương tính vào cuối tháng Năm trong số công nhân, hơn một nửa trong số đó là người di cư.

Tính đến cuối tháng Năm, Bangkok đã ghi nhận 34 cụm dịch riêng biệt trong đó có một nhà máy nước đá và một kho hàng. Tính đến thứ Hai, 28/6, Bộ Y tế Thailand cho biết họ đang giám sát 111 cụm dịch trên cả nước, trong đó có một nhà máy sản xuất điều hòa không khí và các nhà máy may mặc.

Các nhà hoạt động và các tổ chức phi lợi nhuận cho biết công nhân ở Thailand - nhiều người trong số họ là người di cư - rất ít được bảo vệ trong nhiều tháng. Việc triển khai vaccine của Thailand bắt đầu vào tháng Hai, nhưng trong nhiều tháng, vaccine chỉ được cung cấp cho nhân viên y tế, các bộ trưởng chính phủ và những nhóm hạn chế khác.  

Nhiều quốc gia châu Á đang bị ảnh hưởng bởi các đợt bùng phát đã "không thực sự ra thị trường và đảm bảo có đủ vaccine mua trước," theo Stephen Morrison, phó chủ tịch cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, kiêm giám đốc của Trung tâm Chính sách Y tế Toàn cầu.

Và một số quốc gia – trong đó có Thailand và Malaysia - không đủ điều kiện để nhận vaccine với mức giá thấp hoặc được trợ cấp từ sáng kiến vaccine toàn cầu COVAX.

Theo ông Morrison, tình trạng thiếu nguồn cung vaccine, kết hợp với làn sóng virus corona thứ hai ở Ấn Độ, khiến khu vực này "bị lung lay nghiêm trọng."

Trong những tháng gần đây, Thailand đã tranh giành để mua thêm vaccine. Nhưng phải đến tháng Sáu, khi mức độ nghiêm trọng của các cụm dịch ở nhà máy trở nên rõ ràng, chính phủ Thailand mới ưu tiên cho các công nhân sản xuất trong một đợt tiêm vaccine hàng loạt với các điểm tiêm phòng tại các địa điểm công nghiệp, theo trang tin chính thức của chính phủ.

Thủ tướng của nước này và ủy ban Covid quốc gia ngày 15/6 đã xin lỗi vì sự chậm trễ trong cung cấp và phân phối vaccine. Tuy nhiên, virus đã vượt khỏi tầm kiểm soát: Một ngày sau đó, ủy ban cho biết họ lại xác định thêm bảy cụm dịch mới, trong đó có một cụm tại một công ty sản xuất kẹo và một cụm khác tại một nhà máy sản xuất thiết bị cho hệ thống cấp nước.

Cú đánh kinh tế

Các đợt bùng phát ở châu Á có thể gây rắc rối cho dòng chảy thương mại toàn cầu, đặc biệt nếu các công ty và chính phủ không thể vừa kiểm soát dịch bệnh bùng phát vừa giữ cho nhà máy hoạt động.

Khi thế giới bước qua giai đoạn tồi tệ nhất của đại dịch, nhu cầu về mọi thứ từ ô tô đến thiết bị điện đã tăng vọt. Điều đó gây áp lực lên chuỗi cung ứng, vì các công ty đã mất cảnh giác và buộc phải đối mặt với tình trạng thiếu lao động và các linh kiện quan trọng.

Đài Loan, chẳng hạn, chứng kiến các ca nhiễm lan rộng trên toàn bộ lĩnh vực sản xuất bán dẫn quan trọng của mình, với hơn 200 nhân viên bị nhiễm bệnh tại một nhà cung cấp hàng đầu. Vào ngày 7/6, chính phủ Đài Loan khởi động một chương trình tiêm chủng đặc biệt tiêm chủng cho công nhân kỹ thuật và "bảo vệ nguồn cung của Đài Loan trong chuỗi công nghiệp toàn cầu." Đài Loan đã gặp khó khăn để có được vaccine trong nhiều tháng, dù Hoa Kỳ đã tài trợ 2.5 triệu liều vào cuối tháng Sáu.

Tình trạng thiếu hụt bán dẫn diễn ra trước những đợt bùng phát mới nhất, một phần của cuộc khủng hoảng nguồn cung toàn cầu đang diễn ra do đại dịch, thời tiết khắc nghiệt và nhu cầu gia tăng. Một đợt bùng phát Covid tại các nhà máy sản xuất chip lớn có thể làm trầm trọng thêm vấn đề.

Hoạt động của nhà máy tại một số quốc gia đã đi xuống vì Covid. Sản lượng sản xuất tại Malaysia và Việt Nam giảm mạnh trong tháng Sáu. Một khảo sát về hoạt động của các nhà máy ở Đài Loan đã giảm từ 62 trong tháng Năm xuống 57.6 trong tháng Sáu - vẫn trên mức 50 điểm cho thấy tăng trưởng so với tháng trước, nhưng tốc độ giảm mạnh vẫn như cũ. Số liệu của Thailand có phục hồi một ít, mặc dù hoạt động vẫn đang đi xuống.

Theo ông Morrison, Đông Nam Á đã "thành công rực rỡ khi cạnh tranh trong nền kinh tế toàn cầu, tìm ra thị trường ngách đó và sản xuất hàng hóa có giá trị cao trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Vì vậy, nếu làn sóng lây nhiễm thứ hai tấn công và làm gián đoạn các lĩnh vực sản xuất, điều này sẽ ảnh hưởng đến kinh tế và tác động trực tiếp đến chuỗi cung ứng."

Chẳng hạn, lĩnh vực sản xuất của Malaysia cho đến nay đã có hơn 95,000 ca nhiễm được xác nhận - số ca nhiễm cao nhất ở bất kỳ môi trường làm việc nào, hãng tin chính phủ Bernama dẫn lời các quan chức y tế cho biết.

Vụ bùng phát đã buộc Malaysia phải phong tỏa toàn quốc vào ngày 12/5. Nhưng phần lớn của lĩnh vực sản xuất đều được coi là thiết yếu, và các nhân viên vẫn tiếp tục làm việc bất chấp nguy cơ gia tăng, theo Reuters. Chính phủ đã giảm năng suất của lực lượng lao động trong thời gian phong tỏa, nhưng bộ trưởng quốc phòng vào tháng trước cho biết "có những người sử dụng lao động buộc công nhân của họ đi làm, hơn 60% được phép."

Tuy nhiên, các lãnh đạo ngành vẫn phàn nàn các hạn chế này quá nghiêm ngặt.

Theo Tan Sri Dato 'Soh Thian Lai, chủ tịch Liên đoàn các nhà sản xuất Malaysia: "Thời gian phong tỏa kéo dài chắc chắn sẽ làm tê liệt toàn bộ lĩnh vực sản xuất và đóng góp của họ vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Với việc các công ty ở Mỹ và EU bắt đầu hoạt động hết công suất, Malaysia, với tư cách là trung tâm sản xuất chủ chốt, phải hỗ trợ những thị trường này như một phần trong chuỗi cung ứng toàn cầu của họ."

Ngay cả khi vẫn tiếp tục làm việc, phần lớn công nhân Malaysia vẫn không thể tiếp cận vaccine. Theo truyền thông địa phương, việc triển khai tiêm chủng của nước này chính thức bắt đầu vào tháng Hai, nhưng trong suốt mùa xuân, các lãnh đạo nhà nước phàn nàn nguồn cung cấp vaccine được hứa hẹn không đến hoặc không đủ cho người lao động, theo truyền thông địa phương.

Trong tháng Sáu, Bộ Thương mại và Công nghiệp Quốc tế Malaysia đã khởi động một chương trình tiêm chủng cho lĩnh vực sản xuất, thừa nhận rằng ngành này "rất quan trọng trong việc hỗ trợ chuỗi cung ứng các sản phẩm và dịch vụ thiết yếu."

'Sự thất bại toàn cầu'

Bởi vì các quốc gia giàu có và quyền lực – trong đó có một số nước ở châu Á, như Singapore - đã lũng đoạn thị trường vaccine trong quá trình triển khai ban đầu, các quốc gia nghèo hơn với nguồn tài nguyên khan hiếm hơn không có nhiều lựa chọn.

Ông Morrison nói: “Sự bất bình đẳng, chênh lệch giữa những nước giàu và những nước có thu nhập thấp và trung bình đã quá mức và đáng kinh ngạc.”

Theo Tedros, Tổng giám đốc WHO, hơn một nửa số quốc gia có thu nhập cao và trên trung bình đã có đủ liều để tiêm chủng đầy đủ cho ít nhất 20% dân số của mình. Chỉ có ba trong số 79 quốc gia có thu nhập thấp và trung bình thấp, theo chỉ định của Ngân hàng Thế giới, đã đạt được mức độ tiêm chủng tương tự.

Morrison cho biết vấn đề nguồn cung có thể sẽ giảm đi vào cuối năm khi nhu cầu giảm và tình trạng dư thừa vaccine tăng lên.

Nhưng điều đó không có nghĩa là vấn đề đã được giải quyết, và vẫn còn câu hỏi làm thế nào để bảo vệ người lao động dễ bị tổn thương ở các nước nghèo hơn trong ngắn hạn.

“Chúng ta có rất ít thời gian để bảo vệ những người dễ bị tổn thương nhất, và chúng ta đã không làm được điều đó,” Tiến sĩ Michael Ryan, người đứng đầu chương trình khẩn cấp của WHO, nói trong một cuộc họp báo gần đây.

Chừng nào các quốc gia vẫn gặp khó khăn để tiêm phòng cho người dân của mình, thì các đợt bùng phát dịch bệnh cũng có thể tiếp tục và làm gián đoạn nền kinh tế toàn cầu.

“Tình trạng khan hiếm vaccine tiếp tục và mối đe dọa liên quan đến các biến thể virus mới nguy hiểm là những rủi ro hàng đầu đối với việc phục hồi hoạt động kinh tế toàn cầu và thương mại,” theo ông Ngozi Okonjo-Iweala, Tổng giám đốc Tổ chức Thương mại Thế giới. "Sẽ không ai an toàn cho đến khi tất cả mọi người đều an toàn."

Ông Morrison nói, Đài Loan, Việt Nam và Thailand có đủ cơ sở hạ tầng chăm sóc sức khỏe cộng đồng và năng lực tài chính để tránh bị "tổn thương vĩnh viễn trước những hậu quả tàn khốc". Nhưng họ vẫn cần nhanh chóng phân phối vaccine và thuyết phục người dân tiêm vaccine. Việc phục hồi sẽ còn khó khăn và mất nhiều thời gian hơn đối với các nước nghèo hơn, trong đó có Philippines và Cambodia.

Những quốc gia giàu có hơn đã hứa hẹn hợp tác và viện trợ nhiều hơn trong tháng qua, đáng chú ý nhất là tại hội nghị thượng đỉnh G7, nơi các quốc gia thành viên cam kết cung cấp hơn một tỷ liều vaccine cho phần còn lại của thế giới, trực tiếp hoặc thông qua tài trợ cho COVAX.

Nhưng vẫn còn lâu mới đủ, ông Tedros nói sau hội nghị thượng đỉnh. Để chấm dứt đại dịch, WHO đang đặt mục tiêu tiêm chủng cho ít nhất 70% dân số thế giới vào năm tới, khi các quốc gia G7 họp lại. Có nghĩa là 11 tỷ liều. Nhưng cho đến nay chỉ có khoảng 3 tỷ liều vaccine đã được sử dụng, chủ yếu ở những nước có thu nhập cao.

Ông Tedros nói: “Những vaccine được tặng vào năm sau sẽ là quá muộn đối với những người đang hấp hối ngày hôm nay, bị nhiễm bệnh ngày hôm nay, hoặc có nguy cơ mắc bệnh ngày hôm nay. Sự thất bại toàn cầu trong việc chia sẻ vaccine công bằng đang tiếp sức một đại dịch phát triển với hai chiều hướng, hiện đang gây tổn hại cho một số người nghèo nhất và dễ bị tổn thương nhất trên thế giới."